وقف چيست ؟

تعريف لغوى وقف :

كلمه وقف در زبان فارسی به معنى ايستادن، توقف، حبس كردن، منحصر كردن چيزى، به كسى است .

 تعریف وقف در قوانين:

ماده 55  ق . م (منظور قانون مدنى) میگويد: وقف عبارت است از اين كه عين مال حبس و منافع آن تسبيل شود، منظور از حبس نمودن عين مال نگاه داشتن عين مال از نقل و انتقال ، و همچنين ، از تصرفاتى كه موجب تلف عين گردد زيرا مقصود از وقف ، انتفاع هميشگى موقوف عليهم ، از مال موقوفه است ، و بدين جهت هم آن را وقف گفته اند . منظور از تسبيل منافع ، واگذارى منافح در راه خداوند، و امور خيريه و اجتماعى میباشد.

بند 7 الحاقى به ماده يك قانون تشکيلات و اختيارات سازمان حج و اوقاف مقرر میدارد:

اثلاث باقيه ، محبوسات ، نذور، صدقات و هر مال ديگرى كه به غير از وقف براى امور عام المنفعه  و خيريه اختصاص يافته در حكم موقوفات عامه است و چنانحه فاقد متولى و متصدى باشد با اذن ولى فقيه تحت اداره و نظارت سازمان اوقاف و امور خيريه قرار خواهد گرفت .

همانطور كه ملاحظه میشود اموالى را میتوان وقف نمود كه با حفظ اصل آن ، امكان بهره بردارى از منافعش وجود داشته باشد. به عنوان مثال ، اقلام مصرف شدنى مانند ميوه يا گندم يا برنج كه با استفاده از آنها عين مصرف میشود، قابل وقف نيست . اما اموالى مانند ظروف، ميز، صندلى، ساختمان ، باغ و زمين قابليت وقف دارند.

  2 -  انواع وقف :

وقف از يك جهت به وقف عام و خاص، تقسيم میشود:

الف) وقف عام : وقف عام وقفى را گويند كه راجع به جهات عامه باشد.

مثل مساجد، مدارس و هرچه از اين قبيل باشد.

وقف عام يا شامل جهت است ، و مصلحت عام را در نظر دارد ، مثل وقف بر مسامد، پل ها و مدارس، و يا شامل عنوان عام است ، مثل فقرا و ايتام . به تعبير ديگر ميتوان گفت وقتى مالك مال منقول قابل دوام يا ملكى را براى كارهاى عمومى و عام المنفعه وقف میکند وقف عام میباشد.

ب) وقف خاص : وقف خاص وقفي است كه اختصاص به افراد معينى به طور تعقب داشته باشد مثل وقف بر اولاد و احفاد . به عنوان مثال ، مالكى مال غير منقول يا مال منقول قابل دوام را وقف میكند تا فرزندان او از منافع مال بهره ببرند كه اين عمل را وقف خاص گویند. از يك جهت ديگر، وقف را به انتفاع و منغعت تقسيم ميكنند. به عنوان

مثال اگر مالكى زمين خود را وقف كرد تا در آن مدرسه بسازند يا خانه خود را جهت احداث حسينيه وقف نمود اين عمل را وقف انتفاع گويند . اما اگر مالكى چند باب مغازه يا باغ يا ساختمان را وقف نمود تادرآمد آن را متولى وصول كند و براى كمك به ايتام يا روضه خوانى يا درمان بيماران هزينه نمايد اين اقدام را وقف منفعت مينامند.

در مقررات اوقاف ، آن دسته از موقوفاتى كه توسط متوليان اداره ميشود غير متصرفى  و موقوفاتى كه ادارات اوقاف به قائم مقامى متولى اداره ميكنند را متصرفى مينامند .

در برخى منابع انوع ديگرى از تقسيم وقف را ذكر ميكنند كه ضرورتى به بيان آنها نيست و تنها بايد بدانيم كه اگر قصد واقف جهات عمومى و عام

المنفعه بود، وقف عام است و اگر براى فرزندان و فرزند زادگان باشد ، وقف خاص تلقى ميشود.

 3- وقف در قرآن و سنت:

هر چند در قرآن آيه اى كه بصورت مستقيم با امر وقف مرتبط باشد، وجودندارد، منتهى مواردى از اعمال صالح ، مانند صدقه ، قرض الحسنه ، تعاون،انفاق ، محبت و كمك به همنوعان ذكر شده و به نوعى با روح وقفسازگارى دارد كه به برخى از آنها اشاره ميشود:

1. آياتى كه انسان را به عمل صالح ترغيب و توصيه نموده و ميدانيم وقف كردن نيز نوعى كار خير و عملى خداپسندانه است .

2. آيه هايى كه به تاليف قلوب و جلب محبت ديگران دلالت دارد و چون يكى از مصارف درآمدهاى وقف در جهت تحكيم و تثبيت روح همبستگى و محبت بوده و در عين حال احسانى است عارى از منت ،

و اقدامى است كه در بسيارى از موارد استفاده كننده از منافع وقف، واقف را ملاقات نكرده و چه بسا او را نميشناسد، ولى از نتيجه لطف او بهره مند ميشود هر چند گروهى نيز در اين رابطه به ثروت اندوزى روى مي آورند كه قرآن آنها را هم ، مورد نكوهش قرار ميدهد.

3 -  آياتى كه مردم را به روح تعاون، احسان و برادرى دعوت نموده است مانند آيه شريفه : (تعاونوا على البر و التقوى و لاتعاونوا على الائم و العدوان)

4 -  آياتى كه انسان را به شناخت خويشتن خود دعوت مینمايد تا بدين وسيله ، همواره درباره اعمال پايدار خود انديشه كند و به سوى انفاق بشتابد.

 علاوه بر اين ها آيه ديگرى در قرآن میفرمايد:

المال و البنون زینه الحیوه الدنیا والباقیات الصالحات خير عند ربک ثوابأ و خیر آملأ....

مال و فرزندان آرايش زندگانى جهان اند ولكن ، اعمال صالح كه تا قيامت باقى است . (مانند نماز و تهجد و ذكر خدا و صدقات جارى همچون بناى مسجد و مدرسه و موقوفات و خيرات در راه خدا) نزد پروردگار بسى بهتر و عاقبت آن نيكوتر است .كه بدين ترتيب بايد گفت : وقف مصداق بارز باقيات الصالحات است .

پيامبر اسلام (ص ) میفرمايد، عمل انسان جز از سه راه با مرگش قطع میشود:

 1 -  صدقه جاريه

2 - دانشى كه مورد استفاده قرار گيرد

3 - فرزند شايسته اى كه براى او دعا كند.